u47.org

Introductie

De gedurfde aanval door de U-47 op het slagschip Royal Oak in Scapa Flow gaat de maritime geschiedenis in als een van de meest legendarische verhalen. Zowel vanwege het belang van de aanval alsmede door de manier waarop die werd uitgevoerd. De aanval op Scapa Flow was een van de momenten die er altijd uit zal springen in de analen van de oorlogsvoering. Een testament van de vaardigheid, ambacht en moed van de betrokkenen. De aanval was een van de bepalende momenten van de oorlog, omdat het het Britse opperbevel wakker schudde en liet realiserendat ze niet zo onoverwinnelijk waren als ze dachten. Dit leidde weer tot een meer gezamenlijke inspanning om de dreiging van de onderzeeboten aan te pakken.

De Missie

Gelegen op de Orkney eilanden ten noorden van Schotland, was Scapa Flow de belangrijkste ankerplaats van de Royal Navy. Deze werd door de meesten gezien als een ondoordringbare vesting, speciaal tegen onderzeeboot aanvallen. Er waren inderdaad slechts twee pogingen gedaan door Duitse onderzeeboten om binne te dringen in deze Britse basis: De U-18 was binnengedrongen in 1914 en in oktober 1918 liep de UB-116 van Oberleutnant Joachim Emsmann's op een mijn waarbij de boot en bemanning verloren ging. Iedere aanval zou stalen zenuwen en het hoogste vaardigheidsniveau vereisen. Het ondernemen van zulk een taak was, in Dönitz eigen woorden "het dapperste van dappere ondernemingen". Een eventuele aanvaller zou niet alleen rekening moeten houden met de zware defensie, maar ok met onvoorspelbare stromingen, krachtig genoeg om een onderzeeboot van koers af te duwen en in gevaar te brengen. Dönitz begin met het verzamelen van informatie over de Britse ankerplaats - verstrekt door luchtfotografie gedaan door de Luftwaffe en uit raporten ingediend door Kapitänleutnant Wellner, wiens U-14 het gebied had verkend tussen 13 en 29 september als onderdeel van een doorlopende verkennings operatie. Wellner had geconcludeerd dat het binnen dringen van Scapa Flow door de Hoxa sound heel misschien haalbaar was, maar na het bestuderen van raporten vanuit de lucht, constateerde Dönitz dat zulk een taak zo goed als onmogelijk was.

Na bestuderen van alle beschikbare gegevens, concludeerde Dönitz dat de enige uitvoerbare route naar Scapa Flow door de Holm sound zou zijn. Dit zou verder 'snachts en bij dood-tij moeten gebeuren:

Holm sound wordt slechts beschermd door twee gezonken schepen die schuin in het navigeerbare water van de Kirk sound liggen. Samen met een schip aan de noordkant. Ten zuiden van deze obstakels tot Lamb Holm is een opening van 170 meter breed en 7 meter diep. Ten noorden van de gezonken schepen is ook nog een kleine opening. De kust aan beide kanten is zo goed als onbewoond. I stel dat binnendringen, bij het keren van het tij, aan de oppervlakte langs deze weg mogelijk moet zijn zondere verdere moeilijkheden. Het grootste probleem zal liggen in de navigatie.

(Dönitz, geciteerd uit het rapport Sinking of "Royal Oak", Britse Admiraliteit vertaling N.I.D. 24/T. 16/45., p. 2)

Nadat hij zijn conclusies betreffende deze missie had getrokken, restte hem nog één taak - het vinden van de juiste man om deze aanval uit te voeren. En dat met de risicos die deze operatie met zich meebrengt in het achterhoofd. In zijn na-oorlogse memoires shreef de groot-admiraal:

Gebaseerd op deze gegevens, besloot ik dat een poging gewaagd mocht worden. Mijn keuze viel op Kapitänleutnant Prien, kapitein van de U-47. Naar mijn mening bezit hij ale de persoonlijke kwaliteiten en de professionele vaardigheden noodzakelijk voor deze missie. Ik overhandigde hem alle gegevens over de missie en liet aan hem de keuze de missie al dan niet te aanvaarden.

(Dönitz, Memoires: Tien jaar en twintig dagen)

De eerste bijeenkomst was op 1 oktober en was een complete verrassing voor Prien - het laatste wat je verwachtte op een zondagmiddag was je middag gesprekje in de officiers-kantine onderbroken hebben door het bevel je te melden in het kantoor van de opperbevelhebber zelf. Prien verwachtte eigenlijk dat hij en de twee anderen die in Dönitz kantoor waren ontboden, flottielje commandant Sobe en luitenant Weller, een uitbrander zouden krijgen over het een of ander. Alldrie de mannen gingen, zonder een woord te wisselen, onderweg naar het kantoor van Dönitz aan boord van de Weichsel. Prien werd als laatse het kantoor binnengeroepen en zag de twee anderen naast de commodore staan. Na de groet en een snelle introductie, gaf Dönitz het woord aan luitenant Wellner, die over de Orkney eilanden begon te praten. Prien zag kaarten op de tafel liggen waarop duidelijk "Scpa Flow" te lezen was en zijn hart sloeg over; dit zou me een "uitbrander" worden.

Wellner ging door en gaf een verslag van zijn bevindingen na zijn bezoek aan Scapa, maar Prien was zo in verrukking gebracht van het idee om de beroemde Britse basis aan te pakken, dat zijn gedachten afdwaalden. Dönitz zette de discussie weer voort. De missie zou niet eenvoudig worden; het falen van Emsmann was daar het bewijs van. "Wat denk je ervan , Prien?" vroeg Dönitz. De jonge Kapitänleutnant kreeg 48 uur om de gegevens te bestuderen en een besluit te nemen. Echter, de hoog-gewaardeerde commandant van de U-47 had, onderweg naar huis, zijn besluit al min of meer genomen: hij wilde het doen. Alles wat hem nog restte was het grondig bestuderen van de gegevens om zeker te weten dat de opdracht inderdaad haalbaar was. Zoals Prien zelf schreef:

I voelde een geweldige spanning binnenin mij. Zou het mogelijk zijn dit te volbrengen? Mijn gezonde verstand berekende mijn kansen en trok ze in twijfel, maar mijn wil had al besloten dat ik het zou kunnen doen. Thuis stand het eten al op tafel. Afwezig groette ik mijn vrouw en kind, want mijn gedachten waren volledig bij Scapa Flow.

(Prien, Mein Weg nach Scapa Flow)

Nadat hij de hele avond in de raporten had zitten lezen, was de onderzeeboot comandant ervan overtuigd dat de taak succesvol volbracht kon worden, hoewel zijn enthousiasme getemperd werd door de eerlijke erkenning dat het geen eenvoudige taak zou zijn. Hij werd op dinsdag 3 oktober om 14:00 uur bij Dönitz ontboden om zijn besluit kenbaar te maken. Hem werd de simpelst mogelijke vraag gesteld - "ja of nee?" - waarop hij zonder terughoudendheid, bevestigend antwoordde. Zelfs toen wilde Dönitz absolute zekerheid en herhaalde nadrukkelijk alle gevaren die aan de missie kleefden. Maar op dat moment wist hij al dat hij zijn man gevonden had: Prien was zich bewust van de gevaren, maar was ervan overtuigd dat hij kon slagen. Hij kreeg het bevel zijn boot gereed te maken; overtollig voedsel werd uitgeladen om ruimte te maken voor nieuwe electrische torpedos zonder kielzog.

Dit werd allemaal gedaan tussen 4 en 6 oktober en de collegas van Prien en somige van zijn bemanning voelden dat er iets stond te gebeuren. Op vrijdag 6 oktober riep Prien zijn 1.WO Engelbert Endrass en zijn hoofd navigatie Wilhelm Spahr bij zich in zijn kamer. Dit als gevolg van een luid dolletje over Scapa Flow, gemaakt door de kapitein van de U-46, Kapitänleutnant Herbert Sohler. Prien bracht de twee op de hoogte van de opdracht en liet hen de plannen zien. De belangrijkste taak was om het geheel zo veel mogelijk geheim te houden en om de bemanning onder controle te houden. Het grapje van Sohler was inderdaad niet meer dan dat, maar de angst voor verdere roddel was reden voor verontrustheid.

De gekozen datum, die bekend zou zijn onder de naam Operatie opdracht Noordzee Nr. 16, was de nacht van 13 op 14 oktober, waarop beide periodes van dood tij in het donker zouden vallen. De U-47 zou de zondag daarvoor, 8 oktober, vertrekken uit de haven. Endrass doorzag het belang van de gekozen data. Zowel de afvaart op zondag als de missie zelf, op vrijdag de 13e zouden een goede test zijn voor eeuwenoude bijgeloven.

U-47 gaat op weg naar Scapa Flow

De commando-toren versierd met een tijdelijke embleem dat de Britse premier Neville Chamberlain bespotte en volledig bewapend met de nieuwe G7e electrische torpedos, vaarde de U-47 op 8 oktober kalm weg vanuit zijn basis in Kiel. Prien nam een wel doordachtte route naar de Orkneys - stilliggend op de bodem gedurende de dag en met absolute radiostilte. De missie was in het diepste geheim gepland. Dönitz ging zelfs zo ver dat details slechts mondeling werden doorgegeven. Op 4 oktober waren alle andere onderzeeboten lamgzmerhand uit het gebied rond de Orkneys weggehaald. Terwijl Prien en zijn bemanning langzaam maar zeker op hun doel afgingen is het waarschijnlijk dat het hogere kader van de Duitse bevelhebbers totaal onwetend was van de monumentale actie die op dat moment uitgevoerd werd.

De U-47 bereid zich voor voor vertrek vanuit Kiel naar Scapa Flow. Let op de tekening van de schedel met de gekruiste beenderen, voorzien van de hoge hoed en een paraplu die vaak gebruikt werden om de Briste premier Neville Chamberlain te bespotten.

De reis op zich was vrij saai. De enige dreiging ging uit van diverse visserschepen. Op 12 october, om 04:45 uur liet Prien de boot zachtjes op de bodem neerzetten ten zuiden van de Orkney eilanden. Prien riep de hele bemanning bijeen in het voorste verblijf. Daar deed hij een officieële uitspraak over de missie. Hij kwam snel ter zaken door eenvoudig, met duidelijke stem te zeggen "vanavond gaan we naar Scapa Flow". De reactie van de bemanning was een dodelijke stilte; Prien herinnrd zich in zijn memoires dat hij het druppen van het water op de metalen vloer kon horen. De meeste van de mannen hadden het gerucht over Scapa Flow wel gehoord, maar uit de reactie bleek dat niemand had geloofd dat ze daardwerkelijk zouden gaan.

Alsof de missie zelf niet moeilijk genoeg was, werden dingen nog moeilijker doordat de smeerolie 7-8% water bleek te bevatten. Een lekke cylindervoering bleek de boosdoener te zijn. Hoofd werktuigbouwkundige Johann-Friedrich Wessels werd er bij gehaald om met al zijn expertise en ervaring voor een oplossing te zorgen. Prien wist dat alles minder dan een optimaal functionerende motor die de nodige mishandeling kon weerstaan de missie in gevaar kon brengen. Wessels professionalisme en kalme benadering stelden zijn commandant gerust: het zou een lange nacht worden en iedereen had problemen met het krijgen van de benodigde nachtrust. Iedere eventualiteit werd aangepakt, tot en met het prepareren van de explosieve ladingen voor het geval de boot gekelderd zou moeten worden. Drie betrouwbare mannen, Stabsmachinist Gustav Böhm, Obermaschinist Kurt Römer en Ober-Mechanikersgefreiter Kurt Bleek, werden belast met de opdracht de ladingen totontploffing te brengen, mocht dat noodzakelijk zijn. Ladingen werden aangebracht in de commando ruimte, de machinekamer en de voorste torpedoruimte, in de volksmond het "Hogerhuis" genoemd.

Rond 19:15 uur op de avond van vrijdag de 13e was alles voorbereid voor de aanval en de U-47 dook op naar periscoopdiepte. Terugdenkend aan de problemen met de motor startte Prien beide diesels. De startmotoren huilden en even later ronkten de twee diesels rustig. De kapitein feliciteerde zijn werktuigkundige met zijn goede werk. Maar zelfs toen waren er problemen, want toen Prien de commando toren opklom zag hij de aurora borealis, de nachtelijke hemel oplichten. Terwijl 2.WO Amelung von Varendorff gebiologeerd leek door het kleurige verschijnsel, vervloekte Prien zijn pech. De voorbereidngen waren allemaal prima gegeaan, maar niemand had stilgestaan bij het verschijnen van het noorderlicht en de mogelijkheid dat de schaduw van de boot op zou vallen tegen de refelctie van het licht in het water. Het dilemma was duidelijk, maar Prien nam snel een besluit. Ze zouden die nacht gaan; nog eens 24 uur wachten zou ondragelijk zijn en misschien zou het licht in hun voordeel werken. Het commando werd gegeven - "beide motoren volle kracht vooruit!"

Nadat de kok, Friedrich Walz, nog een lekkere maaltijd voor de bemanning had gemaakt, vaarde de onderzeeboot stilletjes naar de Holm Sound en de smallere, nog zwaarder bewaakte Kirk Sound, waardoor ze Scapa Flow zelf zouden binnen sluipen.

volgende »